Tweet
LNB Nedir ?
Şu uydu çanağının ortasına takılan şey. Low Noise Block downconverter. Mikrodalga kafa, düşük gürültülü konverter. Çanak uydudan gelen yayını odak noktasına toplar, bu cihaz da toplanmış olan bu mikrodalga (2-50GHz) sinyali güçlendirip, üzerinde elektronik işlemlerin daha rahat yapılabileceği daha alt bir frekans bandına (1-2GHz) dönüştürür. Esas olarak üç ana kısmı bulunur. Besleme ağzı(feed) , yükseltici(amplifier), ve alt frekansa dönüştürücü(converter). Uydulardan gelen yayınların bulunduğu (2-50Ghz) arası bant dilimlere ayrılarak sırasıyla S, C, X, Ku, Ka, EHF,V bandları olarak adlandırılmaktadır.. Burada sadece ticari haberleşme uydularının radyo TV yayınlarını almakta kullanılan C (3.4 - 4.2GHz)bandı ve Ku (10.7 - 12.75 GHz) bandı LNB'lerinden söz edilecektir.
LNB Nasıl seçilir ?
Size gereken LNB'nin hangisi olduğunu bilebilmek için öncelikle "Hangi yayınlar izlenecek, hangi çanak kullanılacak?, kaç kullanıcı izleyecek? sorularının cevabını bilmek gerekiyor. Eğer amacınız kendinize küçük çanaklı bir uydu sistemi kurup Türk ve Avrupa yayınlarını izlemek ise o zaman aşağıda anlatılan onca şeyin hepsini öğrenmeniz kesinlikle gerekmiyor. Size gereken kendinden offset feedli bir "Ku Universal LNBF' "dir. Böyle bir LNB Türk uydu yayınlarının tamamını, avrupa yayınlarının ise %95'ini almanız için yeterlidir. Piyasada satılan LNBlerin %95i bu türdendir. Fiyatları 15 dolar mertebesindedir ve birçoğu türkiyede üretilen 10-15 değişik markada piyasada bulunmaktadır.(Türk LNB üreticisi yok. Sadece sürümü çok olan modellerden yabancı isim markalarla montaj (CKD üretim) yapılmaktadır). Eğer çanak birkaç uydu alıcısına paylaştırılacaksa Twin veya Quad universal, merkezi sistemden çok kullanıcıya dağıtılacak ise Quattro Universal kullanılır. Piyasa markaları arasında bir tavsiyemiz yok. Ancak dünyanın belli başlı üreticilerinin (ALPS , ALPS UK, ASTROTEL, ASTRX, CAL AMP/Gardiner, CAMBRIDGE, CHAPARRAL, FTA (MTI Europe), GRUNDIG, HYTON , MTI, NICHIMEN (Philips LNBler), SAMSUNG EM, SHARP , SWEDISH Microwave , VECCOM, ZINWELL) sitelerine bir uğramanız oldukça aydınlatıcı olabilir.... Eğer çanağınız büyükse, veya almak istediğiniz yayınlar arasında C bandında olanlar da var ise veya uydudan zor alınabilen bir kanal veya data almak amacında iseniz o zaman aşağıdaki teknik bilgiler işinize yarayacaktır sanıyoruz.
Feed
Önde "feed" denilen yakın yerlerden yansıyıp gelen istenmeyen mikrodalgaları süzen, diğerlerini toplayıp yükselticinin probuna gönderen yuvarlak parça. (Köşelisinin de olduğunu söylerlerse de. İnanmayınız. Ben hiç görmedim). İşin mantığı gereği çanağın şekline benzer. Feed kısmı prensip olarak bir dalga kılavuzu ile yansıtıcıdan oluşur. Yansıtıcı ağız kısmı yan açılardan gelip oluklu kısmın içine düşen dalgaları gerisingeri gönderir. Konsantrik(eş merkezli) dairesel duvarlar içeren ağız kısmı bu işlevini uygun şekilde yerine getirebilmesi için de çanağın şekline(parabol) uygun bir dairedir. Oluk duvarların derinliği çanağın odak uzaklığının çapına oranı (f/D) özelliğine göre hesaplandığından aynı tipte ve çaptaki çanaklardan daha çukur veya daha düz özellikte olanları için farklı ölçülerde olacaktır. Prime-focus (parabol) antenlerde kullanılan feedlerde bu duvarlar aynı düzlemdedir. Offset antenler için olan feedlerde ise dıştan içe doğru derinleşir geometridedir. Feed içinin yuvarlak olması her polarizasyonda gelen dalgayı aynen taşıyan bir dalga kılavuzu olmasındandır. (Köşeli olsa idi sadece düzlem yüzeylerine uygun polaritede gelen dalgaları taşıyabilirdi). O yüzden Yuvarlak ağız kısmının içine düşen ayakta duran mikrodalga (standing wave) bağlanacak LNB'nin probuna verilmek istenen polariteye uygun polarma yapılarak doğrudan iletilir. Feed'in önemli kalite özelliklerinden birisi "polarizasyon yalıtımıdır(cross polar discrimination=polarization isolation)". Yani bu polarmayı yaparken karşı polariteden de sızma olmayacak(örneğin 25dB polarma yalıtımlı) mekanik kusursuzluğa sahip olması gerekir. Bu olmazsa öbür polaritedeki benzer frekanslı yayın karışma yapabilir bu da yayının düzgün şekilde alınmasına engel olur. Feedin bir kalite özelliği de gerilim dalga oranı (VSWR) dır. Feedin iç yüzeylerinin geometrik kusursuzluğu verimde önemli olmaktadır. Giriş kısmındaki dairesellik ve örneğin gelen dalgayı polaritesine göre ikiye ayıran bir (orthomode transducer) dalga kılavuzunda LNB bağlanan dörtköşe dalga çıkış uçlarında yüzey düzlemliği çok önemlidir. .
Dolayısıyla "feed" kısmı kullanılacağı çanağın cinsine(offset /prime focus), çanağın çukur veya düz oluşuna (f/D ölçüsüne), hangi banttaki yayınların alınacağına (C/Ku), alınacak yayınların polaritelerinin doğrusal veya dairesel oluşuna ve tek çıkışlı çok çıkışlı, polarizörlü polarizörsüz oluşuna göre çok farklı özellik ve tiplerde olur. Ayrıca çanak çapı çok büyüdükçe feedin oluklu ağız kısmının çapının da biraz büyümesi beklenir. Hem dairesel hem doğrusal yayınları alabilen feedlerin içinde depolarizör denilen ve dairesel (R/L) polarizeli dalgayı doğrusal düzlemlerden (V/H) birine aktaran ve (çeyrek dalga boyunun 6mm dolayında olduğu ve yüzde 1-2 hassasiyet gerektiği düşünülürse) mekanik olarak 0.1mm hassasiyetle işlenmiş bir teflon levha bulunur. Depolarizör dışında mekanik bir polarotörle kutupları 45 derece dönürmek de ayrıca gerektir. Servosuz bir feedle bu mümkün değildir. O nedenle sürümü az olan bu tür karmaşık işlemli feed modelerinin fiyatları oldukça yüksek olup 500 dolarlara kadar çıkabilmektedir.
LNBF / FLANŞLI LNB
Küçük boyutlu "offset" çanaklarda genellikle feedin LNB'nin ayrılmaz şekilde tümleşik bir parçası olduğu LNBF kullanılır. Çanağa tek parça LNBF takılıp ucuna kablo bağlandığından feedin içini görmek de bilmek de gerekmez (su geçirmez şekilde kapatılmıştır). . Bilmemiz gereken tek şey çanağımıza ve almak istediğimiz yayınlara uygun offset feedli bir LNBF olduğudur. Bu LNB'lerdeki feed yapısı sadece lineer (V / H) yayınları almaya uygun özelliktedir.
Flanşlı (Feedsiz) LNB çeşitleri. Uygun özellikte feed ağız kısmına vidalanarak kullanılır.
Feed'in hemen arkasına vidalarla bağlanan flanşlı LNB'nin beklenen özellikler ve iç yapısı bakımından LNBF den farkı yoktur. Yükseltici ve Konvertör kademelerinden oluşur. Eskiden (ve halen bazı profesyonel sistemlerde) LNA yükseltici kademesiyle LNC konvertör kademesi birbirine bağlanan ayrı modüller olarak bulunmaktadır. Ancak bugün LNB dendiğinde de LNC dendiğinde de tümleşik yükselticili konvertör aklımıza gelmektedir. LNA (Low Noise Amplifier) denilen yükseltici kısmı probuna kadar gelen mikrodalgayı elktrik akımı halinde gürültüsüz yükseltmek işlevine sahiptir. Bu işi görürken sinyale olabildiğince az gürültü katılması beklenir. NF (gürültü değerinin dB veya K değeri) sinyal/gürültü oranı düşük olan LNBler tercih edilir. Aslında Ku bandı LNB'lerde genellikle Noise Figure (dB) ile, C bandı LNBlerde ise Noise Temperature (Kelvin) olarak ifade edilen bu değer tüm sistemin etkinliği demek olan C/N (taşıyıcı sinyal seviyesinin gürültüye oranı) içinde çok da önemli olmayan bir paya sahiptir. Yayının EIRP (dBW) değeri, çanağın çapı, etkinliği, gürültü ısısı, sistemin gürültü değeri, bant genişliği gibi birçok değerin içinde bu değer de belirli ölçüde etkinliğe sahiptir. Bu değerlerin toplam etkinlik hesapları içinde göreceli yerini daha iyi anlayabilmek için önde gelen LNB üreticisi SMW nin bedava yüklenen yeni versiyon SMWLINK3 programını mutlaka çekmenizi öneriyorum. Ancak daha önceki 2. versiyonu da özellikle çok odaklı (multifocus) antenlere lişkin hesap programları nedeniyle gerçekten görmeğe değer. (Ben sizin yerinize olsam her ikisini de çekerdim). Türkiyede önceleri 1.7-1.8 değerli LNBler kullanılırken teknolojinin gelişmesi sonucu şu anda en yaygın olarak kullanılan LNBler 0.7- 0.8 dB gürültü faktörüne sahiptir. 0.6 ile 0.5 dB özellikte olanlar da bulunabilmektedir. Çok düşük gürültü değerine sahip LNBlerin göreceli fiyatı çoğu zaman sağladığı yarardan fazla yüksektir. Üstelik kuşkusuz bir LNB'nin değerini oluşturan parametreler çok daha fazla ve değişiktir. Örneğin bir LNBnin çalışması gereken çok farklı ortam sıcaklıklarında bazı özelliklerinin değişip değişmemesi (temperature stability), ve osilatörünün faz gürültüsü (phase noise) özellikle veri aktarımlarında çok önemli olmaktadır. Örneğin çalışılan tüm farklı ortam sıcaklıkları içinde lokal osilatör stabilitesinin +/- 150, +/- 25 veya +/- 10 kHz mertebelerinde tanımlanabilmesi PLL li osilatörle sağlanan bir sonuçtur ve bu tip LNBler özellikle pahalıdır.( +/- 3 MHz iyi bir değerdir) Osilatör faz gürültüsü 1KHz den itibaren yapılabilmektedir.(-75 dBc@10 kHz typ iyi bir değerdir). Bu ise aktarımda gerçekten düşük BER (Bit Error Rate) sağlanabilmesi sonucunu vermektedir. Farklı frekanslarda kazanç değişiminin engellenmesi de önemlidir örneğin iyi bir LNBde bu özellik 30MHzde 0.3dB dolayında olmaktadır. Çıkış SWR'si "en çok 2:1" gibi bir değerle ifade edilir . Hemen tüm LNB tiplerinde çıkış empedansı 75 ohm ve F tipi konnektör olarak standartlaşmış gibidir. Giriş kısmında iki doğrusal polarite için gerilim kontroluyla seçilebilen V=14V, H=18V çift problu "switchable" tip de Ku bandı için artık standartlaşmış kabul edilbilir. Halen Standard Ku LNB denilince akla 10.0 GHz lokal osilatörlü "Marconi switching(V/H) LNB gelmektedir. Bu tip LNB 12.5v - 14.5v besleme gerilimini vertikal,15.5 - 18v besleme gerilimini ise horizontal polarite seçimi kabul etmektedir. Daha sonra ortaya çıkan ve "Enhanced" LNB denilen tipin bundan farkı lokal osilatör frekansının 9.75 GHz olmasıdır. Ama bu da tek bantlıdır ve sadece 10.7-11.7 GHz. aralığında 2 GHz tunerli uydu alıcılarıyla çalışır ve Astra 1A-D arası uydular için düşünülmüştür. Daha sonra ve özellikle digital yayınların başladığı son yıllarda ortaya çıkan ve yeni kullanıma açılan 11.7 GHZ üstü frekanstaki yayınları da alabilmek üzere gerekli sisteme sahip "Universal" LNB ortaya çıktı. Bu LNBlerin farkı çift lokal osilatör (9.75 and 10.60 GHz L.O) kullanılması ve birincisi 10.7 - 11.8 ve ikincisi 11.6 - 12.7 GHz olan iki bant arasında uydu alıcıdan gönderilen 22 kHz sinyaliyle seçim yapılabilmesiydi. Artık hemen tüm avrupa uydularında üst bant yayınlar kullanıma açıldığından bu 4 bantlı (Quad Band) sistem standart hale gelmiştir. Bu arada kullanılan uydu alıcıları da 2.15GHz tünerli olmuşlardır. Tarama sahası daha az olan uydu alıcıları arada boşluk kaldığı için bazı yayınları alamayabilir. Alt üst bant geçişi için bu LNB bir 22kHz (0.5v p-p) sinyale gerek duyar ve bunu gördüğünde lokal osilatörünü 10.6GHz ("üst banda") geçirir ve aksi halde hep 9.75GHz osilatörünü kullanarak sadece alt banttaki yaynları alır. V/H polarite algılaması yukarıda anlatılan eski Marconi LNB tipindekiyle aynıdır.
(L.O.) Local Oscillator (yerel osilatör) frekansı nedir?:
LNB nin esas bir işinin de uydudan gelen frekansı düşürmek (down conversion) olduğunu biliyorsunuz. Çünkü kablolarımız 2GHz üstünde frekansları taşımakta çok isteksizdir. Uydu alıcılarındaki eski tip tünerler 1.75GHz 'e kadar yenileri ise 2.15GHz frekans üst sınırına sahiptirler. LNB frekans düşürme işlemini uydu sinyal frekansından belirli bir frekans değerini "çıkartarak" yapar. Bu değere LNB'nin "Lokal Osilatör" frekansı ya da ("LO") 'su denir. Örneğin uydu alıcınızdaki tünerin üst sınırı 1.75 ise ve almak istediğiniz en üst uydu frekansı 12.6 GHz ise LNB'nizin L.O. su 10.85 olmalıdır. L.O.su 10.25 ise LNBniz 12GHz frekanslı bir uydu yayınını (12GHz - 10.25GHz = 1.75GHz) uydu alıcınıza üst sınırı olan 1.75GHz frekansında gönderecektir. Farklı LNB tipleriyle ve uydu alıcılarla belirli frekanstaki yayını doğru alamama sorunu aslında basit hesapla açıklığa kavuşturulabilir. Şimdi bizim bölgemizde geçerli olan Ku bandı frekansları (Telecom bandı) üst sınırı 12.750 GHz'dir. Bugün Türkiyede satılan hemen tüm uydu alıcıları da 0.95 - 2.15GHz tünerlidir. Üst bant lokal osilatörü 10.6 olan bir üniversal LNB için taranabilecek frekanslar 2.15 + 10.6 = 12.75GHz bandın en üstüne kadar ulaşabilmektedir. Alt sınır ise 0.95 + 9.75 = 10.700GHz olmaktadır.
Eski tip LNB ve uydu alıcılar... Bu günkü universal LNB ve 0.95 - 2.15GHz tünerli uydu alıcısı standardına ulaşılıncaya kadar yakın geçmişte birçok aşamada ürünler ortaya çıkmıştır. Bugün bunlardan bazıları da hala ortalıkta görünmekte ve bilerek bilmeyerek bazen yeni tip yerine de satılabilmektedir. Örneğin bugün bizim için artık geçerli olmayan eski tip bir alıcının tüneri 0.95 - 1.75GHz olabilir. Bu alıcı bir "FSS" LNB (10.0 GHz L.O.) ile kullanılırsa taranabilecek bant 10.9 - 11.7GHz arasıyla sınırlıdır. Eğer bir "DBS" LNB (10.75 GHz L.O.) kullanılırsa 11.7 - 12.5 GHz arası taranabilir. Sonuçta böyle iki tane LNB + bir tane Orthomode transducer + bir tane de 22KHz sviç bugünkü universal LNB ile sağlanan sonucu (biraz eksik olarak da olsa) vermektedir. Eskiden 0.95 - 1.75GHz tünerli alıcılarla çalışmak üzere tasarlanmış böyle birçok çeşit LNB bulunmaktdır. "Telecom" LNB (11.0 GHz L.O.) bunlardan bir diğeridir. 11.95 - 12.75 GHz bandında kullanılabilir. Voltaj (V/H) anahtarlaması bulunur. Voltaj anahtarlamasıyla üst banda geçirilen iki bantlı "Dual band" LNB de 0.95 - 1.75GHz tünerli alıcılarla 10.9 - 11.7 ve 11.7 - 12.5 GHz olmak üzere her iki banttan da yayın alabilir.Bu LNB ile alınamayan üst bant kısımları için "Tripleband" LNB geliştirilmiştir. Bu LNB 0.95 - 2.0 GHz tuner ile 10.9-11.8 ve 11.8-12.75 GHz arasındaki yayınları alabilir. Alamadığı en alt banttaki yayınları da alabilmek üzere "Quadband" LNB geliştirilmiştir. Bu LNB 0.95 - 2.05 GHz tuner kullanılarak 10.7-11.8 ve 11.7-12.8 GHz olmak üzere bugünkü bandın tümünü alabilir. Bu eski tip LNB'lerin çoğu flanşlı (ayrıca feed vidalanan) tiptedirler ve gürültü değerleri en eski tiplerde 3.0dBye kadar çıkmaktadır. (Bu gün ortalama 0.8dB yaygındır).
Çok girişli(multifocus) ve çok çıkışlı LNB'ler...
Halen avrupada en yaygın olarak kullanılan Astra + Hotbird başta olmak üzere birbirine yakın 2 uydunun yayınlarını tek çanakla alabilmek için geliştirilmiş (multifocus) çanak ve LNB ler bulunmaktadır. Monoblok bu LNB aslında 2 feed + 2 universal LNB + DiSEqC sviçten oluşmaktadır ve bir tek F konnektörlü çıkışa sahiptir. Alıcı DiSEqC, 22KHz ve 14/18V besleme seçimlerini kullanarak heriki uydunun toplam 8 polaritesindeki birkaç bin farklı kanal uydu yayınından istediğini seçebilmektedir. Bu tip LNB'ler ancak birbirine sabit mesafedeki öngörüldüğü iki uydu için kullanılabilirler. Değişik mesafedeki uydulardan tek çanakla yayın alabilmek için kulanılan çeşitli multifocus uygulamaları bulunur.
Bu tür ve diğer çok çanaklı uygulamalarda kullanılabilmek üzere geliştirilmiş kendinden DiSEqC sviçli bir giriş ve bir çıkış F konnektörü bulunan "geçişli LNB" tipleri vardır.
Bunların dışında 2 çıkış F konnektörü bulunan "Dual" ve "Twin" LNB'ler bulunur. Bunların Standard, Enhanced ve Universal tipleri bulunur. Dual LNB tek bandın tek polaritesini (V) bir çıkış tek polaritesini (H) diğer çıkış sabit olarak verir. Dual ve Twin LNB'lerin dış görünüşleri birbirine çok benzer, ancak örneğin Twin Universal bir LNB nin iki çıkışının herbirinde tek üniversal LNB'de bulunan 4 polarite de bulunur. İçinde aynı feede bağlanarak tek kabinin içine yerleştirilmiş 2 tane üniversal LNB bulunur. Böyle bir LNB ile tek çanağı paylaşan iki uydu alıcısı, iki ayrı çanak varmış gibi birbirinden bağımsız olarak tüm kanalları izleyebilirler. Dual LNB ise bir merkezi dağıtımda hem V, hem de H polaritelerini aynı anda dağıtabilmek için kullanılır.
Dört çıkışlı LNB'ler de "Quad" ve "Quattro" olmak üzere 2 ana türdedirler ve bunların da Standard, Enhanced ve Universal tipleri bulunur. "Quad" universal LNB bir çanağı 4 farklı kullanıcıya birbirinden bağımsız olarak tüm polariteleri izleyebilecekleri şekilde dağıtmakta kullanılır. İçinde aynı feede bağlanarak tek kabinin içine yerleştirilmiş 4 tane üniversal LNB bulunur. "Quattro" LNB ise herbir çıkışından AltV, AltH, ÜstV, ÜstH olmak üzere 4 farklı polariteyi aynı anda vermektedir. Her çıkışında sadece ait olduğu polarite bulunur. Bir merkezi sistemden dağıtım için (headendde) kullanılır.
(ALINTI)
Şu uydu çanağının ortasına takılan şey. Low Noise Block downconverter. Mikrodalga kafa, düşük gürültülü konverter. Çanak uydudan gelen yayını odak noktasına toplar, bu cihaz da toplanmış olan bu mikrodalga (2-50GHz) sinyali güçlendirip, üzerinde elektronik işlemlerin daha rahat yapılabileceği daha alt bir frekans bandına (1-2GHz) dönüştürür. Esas olarak üç ana kısmı bulunur. Besleme ağzı(feed) , yükseltici(amplifier), ve alt frekansa dönüştürücü(converter). Uydulardan gelen yayınların bulunduğu (2-50Ghz) arası bant dilimlere ayrılarak sırasıyla S, C, X, Ku, Ka, EHF,V bandları olarak adlandırılmaktadır.. Burada sadece ticari haberleşme uydularının radyo TV yayınlarını almakta kullanılan C (3.4 - 4.2GHz)bandı ve Ku (10.7 - 12.75 GHz) bandı LNB'lerinden söz edilecektir.
LNB Nasıl seçilir ?
Size gereken LNB'nin hangisi olduğunu bilebilmek için öncelikle "Hangi yayınlar izlenecek, hangi çanak kullanılacak?, kaç kullanıcı izleyecek? sorularının cevabını bilmek gerekiyor. Eğer amacınız kendinize küçük çanaklı bir uydu sistemi kurup Türk ve Avrupa yayınlarını izlemek ise o zaman aşağıda anlatılan onca şeyin hepsini öğrenmeniz kesinlikle gerekmiyor. Size gereken kendinden offset feedli bir "Ku Universal LNBF' "dir. Böyle bir LNB Türk uydu yayınlarının tamamını, avrupa yayınlarının ise %95'ini almanız için yeterlidir. Piyasada satılan LNBlerin %95i bu türdendir. Fiyatları 15 dolar mertebesindedir ve birçoğu türkiyede üretilen 10-15 değişik markada piyasada bulunmaktadır.(Türk LNB üreticisi yok. Sadece sürümü çok olan modellerden yabancı isim markalarla montaj (CKD üretim) yapılmaktadır). Eğer çanak birkaç uydu alıcısına paylaştırılacaksa Twin veya Quad universal, merkezi sistemden çok kullanıcıya dağıtılacak ise Quattro Universal kullanılır. Piyasa markaları arasında bir tavsiyemiz yok. Ancak dünyanın belli başlı üreticilerinin (ALPS , ALPS UK, ASTROTEL, ASTRX, CAL AMP/Gardiner, CAMBRIDGE, CHAPARRAL, FTA (MTI Europe), GRUNDIG, HYTON , MTI, NICHIMEN (Philips LNBler), SAMSUNG EM, SHARP , SWEDISH Microwave , VECCOM, ZINWELL) sitelerine bir uğramanız oldukça aydınlatıcı olabilir.... Eğer çanağınız büyükse, veya almak istediğiniz yayınlar arasında C bandında olanlar da var ise veya uydudan zor alınabilen bir kanal veya data almak amacında iseniz o zaman aşağıdaki teknik bilgiler işinize yarayacaktır sanıyoruz.
Feed
Önde "feed" denilen yakın yerlerden yansıyıp gelen istenmeyen mikrodalgaları süzen, diğerlerini toplayıp yükselticinin probuna gönderen yuvarlak parça. (Köşelisinin de olduğunu söylerlerse de. İnanmayınız. Ben hiç görmedim). İşin mantığı gereği çanağın şekline benzer. Feed kısmı prensip olarak bir dalga kılavuzu ile yansıtıcıdan oluşur. Yansıtıcı ağız kısmı yan açılardan gelip oluklu kısmın içine düşen dalgaları gerisingeri gönderir. Konsantrik(eş merkezli) dairesel duvarlar içeren ağız kısmı bu işlevini uygun şekilde yerine getirebilmesi için de çanağın şekline(parabol) uygun bir dairedir. Oluk duvarların derinliği çanağın odak uzaklığının çapına oranı (f/D) özelliğine göre hesaplandığından aynı tipte ve çaptaki çanaklardan daha çukur veya daha düz özellikte olanları için farklı ölçülerde olacaktır. Prime-focus (parabol) antenlerde kullanılan feedlerde bu duvarlar aynı düzlemdedir. Offset antenler için olan feedlerde ise dıştan içe doğru derinleşir geometridedir. Feed içinin yuvarlak olması her polarizasyonda gelen dalgayı aynen taşıyan bir dalga kılavuzu olmasındandır. (Köşeli olsa idi sadece düzlem yüzeylerine uygun polaritede gelen dalgaları taşıyabilirdi). O yüzden Yuvarlak ağız kısmının içine düşen ayakta duran mikrodalga (standing wave) bağlanacak LNB'nin probuna verilmek istenen polariteye uygun polarma yapılarak doğrudan iletilir. Feed'in önemli kalite özelliklerinden birisi "polarizasyon yalıtımıdır(cross polar discrimination=polarization isolation)". Yani bu polarmayı yaparken karşı polariteden de sızma olmayacak(örneğin 25dB polarma yalıtımlı) mekanik kusursuzluğa sahip olması gerekir. Bu olmazsa öbür polaritedeki benzer frekanslı yayın karışma yapabilir bu da yayının düzgün şekilde alınmasına engel olur. Feedin bir kalite özelliği de gerilim dalga oranı (VSWR) dır. Feedin iç yüzeylerinin geometrik kusursuzluğu verimde önemli olmaktadır. Giriş kısmındaki dairesellik ve örneğin gelen dalgayı polaritesine göre ikiye ayıran bir (orthomode transducer) dalga kılavuzunda LNB bağlanan dörtköşe dalga çıkış uçlarında yüzey düzlemliği çok önemlidir. .
Dolayısıyla "feed" kısmı kullanılacağı çanağın cinsine(offset /prime focus), çanağın çukur veya düz oluşuna (f/D ölçüsüne), hangi banttaki yayınların alınacağına (C/Ku), alınacak yayınların polaritelerinin doğrusal veya dairesel oluşuna ve tek çıkışlı çok çıkışlı, polarizörlü polarizörsüz oluşuna göre çok farklı özellik ve tiplerde olur. Ayrıca çanak çapı çok büyüdükçe feedin oluklu ağız kısmının çapının da biraz büyümesi beklenir. Hem dairesel hem doğrusal yayınları alabilen feedlerin içinde depolarizör denilen ve dairesel (R/L) polarizeli dalgayı doğrusal düzlemlerden (V/H) birine aktaran ve (çeyrek dalga boyunun 6mm dolayında olduğu ve yüzde 1-2 hassasiyet gerektiği düşünülürse) mekanik olarak 0.1mm hassasiyetle işlenmiş bir teflon levha bulunur. Depolarizör dışında mekanik bir polarotörle kutupları 45 derece dönürmek de ayrıca gerektir. Servosuz bir feedle bu mümkün değildir. O nedenle sürümü az olan bu tür karmaşık işlemli feed modelerinin fiyatları oldukça yüksek olup 500 dolarlara kadar çıkabilmektedir.
LNBF / FLANŞLI LNB
Küçük boyutlu "offset" çanaklarda genellikle feedin LNB'nin ayrılmaz şekilde tümleşik bir parçası olduğu LNBF kullanılır. Çanağa tek parça LNBF takılıp ucuna kablo bağlandığından feedin içini görmek de bilmek de gerekmez (su geçirmez şekilde kapatılmıştır). . Bilmemiz gereken tek şey çanağımıza ve almak istediğimiz yayınlara uygun offset feedli bir LNBF olduğudur. Bu LNB'lerdeki feed yapısı sadece lineer (V / H) yayınları almaya uygun özelliktedir.
Flanşlı (Feedsiz) LNB çeşitleri. Uygun özellikte feed ağız kısmına vidalanarak kullanılır.
Feed'in hemen arkasına vidalarla bağlanan flanşlı LNB'nin beklenen özellikler ve iç yapısı bakımından LNBF den farkı yoktur. Yükseltici ve Konvertör kademelerinden oluşur. Eskiden (ve halen bazı profesyonel sistemlerde) LNA yükseltici kademesiyle LNC konvertör kademesi birbirine bağlanan ayrı modüller olarak bulunmaktadır. Ancak bugün LNB dendiğinde de LNC dendiğinde de tümleşik yükselticili konvertör aklımıza gelmektedir. LNA (Low Noise Amplifier) denilen yükseltici kısmı probuna kadar gelen mikrodalgayı elktrik akımı halinde gürültüsüz yükseltmek işlevine sahiptir. Bu işi görürken sinyale olabildiğince az gürültü katılması beklenir. NF (gürültü değerinin dB veya K değeri) sinyal/gürültü oranı düşük olan LNBler tercih edilir. Aslında Ku bandı LNB'lerde genellikle Noise Figure (dB) ile, C bandı LNBlerde ise Noise Temperature (Kelvin) olarak ifade edilen bu değer tüm sistemin etkinliği demek olan C/N (taşıyıcı sinyal seviyesinin gürültüye oranı) içinde çok da önemli olmayan bir paya sahiptir. Yayının EIRP (dBW) değeri, çanağın çapı, etkinliği, gürültü ısısı, sistemin gürültü değeri, bant genişliği gibi birçok değerin içinde bu değer de belirli ölçüde etkinliğe sahiptir. Bu değerlerin toplam etkinlik hesapları içinde göreceli yerini daha iyi anlayabilmek için önde gelen LNB üreticisi SMW nin bedava yüklenen yeni versiyon SMWLINK3 programını mutlaka çekmenizi öneriyorum. Ancak daha önceki 2. versiyonu da özellikle çok odaklı (multifocus) antenlere lişkin hesap programları nedeniyle gerçekten görmeğe değer. (Ben sizin yerinize olsam her ikisini de çekerdim). Türkiyede önceleri 1.7-1.8 değerli LNBler kullanılırken teknolojinin gelişmesi sonucu şu anda en yaygın olarak kullanılan LNBler 0.7- 0.8 dB gürültü faktörüne sahiptir. 0.6 ile 0.5 dB özellikte olanlar da bulunabilmektedir. Çok düşük gürültü değerine sahip LNBlerin göreceli fiyatı çoğu zaman sağladığı yarardan fazla yüksektir. Üstelik kuşkusuz bir LNB'nin değerini oluşturan parametreler çok daha fazla ve değişiktir. Örneğin bir LNBnin çalışması gereken çok farklı ortam sıcaklıklarında bazı özelliklerinin değişip değişmemesi (temperature stability), ve osilatörünün faz gürültüsü (phase noise) özellikle veri aktarımlarında çok önemli olmaktadır. Örneğin çalışılan tüm farklı ortam sıcaklıkları içinde lokal osilatör stabilitesinin +/- 150, +/- 25 veya +/- 10 kHz mertebelerinde tanımlanabilmesi PLL li osilatörle sağlanan bir sonuçtur ve bu tip LNBler özellikle pahalıdır.( +/- 3 MHz iyi bir değerdir) Osilatör faz gürültüsü 1KHz den itibaren yapılabilmektedir.(-75 dBc@10 kHz typ iyi bir değerdir). Bu ise aktarımda gerçekten düşük BER (Bit Error Rate) sağlanabilmesi sonucunu vermektedir. Farklı frekanslarda kazanç değişiminin engellenmesi de önemlidir örneğin iyi bir LNBde bu özellik 30MHzde 0.3dB dolayında olmaktadır. Çıkış SWR'si "en çok 2:1" gibi bir değerle ifade edilir . Hemen tüm LNB tiplerinde çıkış empedansı 75 ohm ve F tipi konnektör olarak standartlaşmış gibidir. Giriş kısmında iki doğrusal polarite için gerilim kontroluyla seçilebilen V=14V, H=18V çift problu "switchable" tip de Ku bandı için artık standartlaşmış kabul edilbilir. Halen Standard Ku LNB denilince akla 10.0 GHz lokal osilatörlü "Marconi switching(V/H) LNB gelmektedir. Bu tip LNB 12.5v - 14.5v besleme gerilimini vertikal,15.5 - 18v besleme gerilimini ise horizontal polarite seçimi kabul etmektedir. Daha sonra ortaya çıkan ve "Enhanced" LNB denilen tipin bundan farkı lokal osilatör frekansının 9.75 GHz olmasıdır. Ama bu da tek bantlıdır ve sadece 10.7-11.7 GHz. aralığında 2 GHz tunerli uydu alıcılarıyla çalışır ve Astra 1A-D arası uydular için düşünülmüştür. Daha sonra ve özellikle digital yayınların başladığı son yıllarda ortaya çıkan ve yeni kullanıma açılan 11.7 GHZ üstü frekanstaki yayınları da alabilmek üzere gerekli sisteme sahip "Universal" LNB ortaya çıktı. Bu LNBlerin farkı çift lokal osilatör (9.75 and 10.60 GHz L.O) kullanılması ve birincisi 10.7 - 11.8 ve ikincisi 11.6 - 12.7 GHz olan iki bant arasında uydu alıcıdan gönderilen 22 kHz sinyaliyle seçim yapılabilmesiydi. Artık hemen tüm avrupa uydularında üst bant yayınlar kullanıma açıldığından bu 4 bantlı (Quad Band) sistem standart hale gelmiştir. Bu arada kullanılan uydu alıcıları da 2.15GHz tünerli olmuşlardır. Tarama sahası daha az olan uydu alıcıları arada boşluk kaldığı için bazı yayınları alamayabilir. Alt üst bant geçişi için bu LNB bir 22kHz (0.5v p-p) sinyale gerek duyar ve bunu gördüğünde lokal osilatörünü 10.6GHz ("üst banda") geçirir ve aksi halde hep 9.75GHz osilatörünü kullanarak sadece alt banttaki yaynları alır. V/H polarite algılaması yukarıda anlatılan eski Marconi LNB tipindekiyle aynıdır.
(L.O.) Local Oscillator (yerel osilatör) frekansı nedir?:
LNB nin esas bir işinin de uydudan gelen frekansı düşürmek (down conversion) olduğunu biliyorsunuz. Çünkü kablolarımız 2GHz üstünde frekansları taşımakta çok isteksizdir. Uydu alıcılarındaki eski tip tünerler 1.75GHz 'e kadar yenileri ise 2.15GHz frekans üst sınırına sahiptirler. LNB frekans düşürme işlemini uydu sinyal frekansından belirli bir frekans değerini "çıkartarak" yapar. Bu değere LNB'nin "Lokal Osilatör" frekansı ya da ("LO") 'su denir. Örneğin uydu alıcınızdaki tünerin üst sınırı 1.75 ise ve almak istediğiniz en üst uydu frekansı 12.6 GHz ise LNB'nizin L.O. su 10.85 olmalıdır. L.O.su 10.25 ise LNBniz 12GHz frekanslı bir uydu yayınını (12GHz - 10.25GHz = 1.75GHz) uydu alıcınıza üst sınırı olan 1.75GHz frekansında gönderecektir. Farklı LNB tipleriyle ve uydu alıcılarla belirli frekanstaki yayını doğru alamama sorunu aslında basit hesapla açıklığa kavuşturulabilir. Şimdi bizim bölgemizde geçerli olan Ku bandı frekansları (Telecom bandı) üst sınırı 12.750 GHz'dir. Bugün Türkiyede satılan hemen tüm uydu alıcıları da 0.95 - 2.15GHz tünerlidir. Üst bant lokal osilatörü 10.6 olan bir üniversal LNB için taranabilecek frekanslar 2.15 + 10.6 = 12.75GHz bandın en üstüne kadar ulaşabilmektedir. Alt sınır ise 0.95 + 9.75 = 10.700GHz olmaktadır.
Eski tip LNB ve uydu alıcılar... Bu günkü universal LNB ve 0.95 - 2.15GHz tünerli uydu alıcısı standardına ulaşılıncaya kadar yakın geçmişte birçok aşamada ürünler ortaya çıkmıştır. Bugün bunlardan bazıları da hala ortalıkta görünmekte ve bilerek bilmeyerek bazen yeni tip yerine de satılabilmektedir. Örneğin bugün bizim için artık geçerli olmayan eski tip bir alıcının tüneri 0.95 - 1.75GHz olabilir. Bu alıcı bir "FSS" LNB (10.0 GHz L.O.) ile kullanılırsa taranabilecek bant 10.9 - 11.7GHz arasıyla sınırlıdır. Eğer bir "DBS" LNB (10.75 GHz L.O.) kullanılırsa 11.7 - 12.5 GHz arası taranabilir. Sonuçta böyle iki tane LNB + bir tane Orthomode transducer + bir tane de 22KHz sviç bugünkü universal LNB ile sağlanan sonucu (biraz eksik olarak da olsa) vermektedir. Eskiden 0.95 - 1.75GHz tünerli alıcılarla çalışmak üzere tasarlanmış böyle birçok çeşit LNB bulunmaktdır. "Telecom" LNB (11.0 GHz L.O.) bunlardan bir diğeridir. 11.95 - 12.75 GHz bandında kullanılabilir. Voltaj (V/H) anahtarlaması bulunur. Voltaj anahtarlamasıyla üst banda geçirilen iki bantlı "Dual band" LNB de 0.95 - 1.75GHz tünerli alıcılarla 10.9 - 11.7 ve 11.7 - 12.5 GHz olmak üzere her iki banttan da yayın alabilir.Bu LNB ile alınamayan üst bant kısımları için "Tripleband" LNB geliştirilmiştir. Bu LNB 0.95 - 2.0 GHz tuner ile 10.9-11.8 ve 11.8-12.75 GHz arasındaki yayınları alabilir. Alamadığı en alt banttaki yayınları da alabilmek üzere "Quadband" LNB geliştirilmiştir. Bu LNB 0.95 - 2.05 GHz tuner kullanılarak 10.7-11.8 ve 11.7-12.8 GHz olmak üzere bugünkü bandın tümünü alabilir. Bu eski tip LNB'lerin çoğu flanşlı (ayrıca feed vidalanan) tiptedirler ve gürültü değerleri en eski tiplerde 3.0dBye kadar çıkmaktadır. (Bu gün ortalama 0.8dB yaygındır).
Çok girişli(multifocus) ve çok çıkışlı LNB'ler...
Halen avrupada en yaygın olarak kullanılan Astra + Hotbird başta olmak üzere birbirine yakın 2 uydunun yayınlarını tek çanakla alabilmek için geliştirilmiş (multifocus) çanak ve LNB ler bulunmaktadır. Monoblok bu LNB aslında 2 feed + 2 universal LNB + DiSEqC sviçten oluşmaktadır ve bir tek F konnektörlü çıkışa sahiptir. Alıcı DiSEqC, 22KHz ve 14/18V besleme seçimlerini kullanarak heriki uydunun toplam 8 polaritesindeki birkaç bin farklı kanal uydu yayınından istediğini seçebilmektedir. Bu tip LNB'ler ancak birbirine sabit mesafedeki öngörüldüğü iki uydu için kullanılabilirler. Değişik mesafedeki uydulardan tek çanakla yayın alabilmek için kulanılan çeşitli multifocus uygulamaları bulunur.
Bu tür ve diğer çok çanaklı uygulamalarda kullanılabilmek üzere geliştirilmiş kendinden DiSEqC sviçli bir giriş ve bir çıkış F konnektörü bulunan "geçişli LNB" tipleri vardır.
Bunların dışında 2 çıkış F konnektörü bulunan "Dual" ve "Twin" LNB'ler bulunur. Bunların Standard, Enhanced ve Universal tipleri bulunur. Dual LNB tek bandın tek polaritesini (V) bir çıkış tek polaritesini (H) diğer çıkış sabit olarak verir. Dual ve Twin LNB'lerin dış görünüşleri birbirine çok benzer, ancak örneğin Twin Universal bir LNB nin iki çıkışının herbirinde tek üniversal LNB'de bulunan 4 polarite de bulunur. İçinde aynı feede bağlanarak tek kabinin içine yerleştirilmiş 2 tane üniversal LNB bulunur. Böyle bir LNB ile tek çanağı paylaşan iki uydu alıcısı, iki ayrı çanak varmış gibi birbirinden bağımsız olarak tüm kanalları izleyebilirler. Dual LNB ise bir merkezi dağıtımda hem V, hem de H polaritelerini aynı anda dağıtabilmek için kullanılır.
Dört çıkışlı LNB'ler de "Quad" ve "Quattro" olmak üzere 2 ana türdedirler ve bunların da Standard, Enhanced ve Universal tipleri bulunur. "Quad" universal LNB bir çanağı 4 farklı kullanıcıya birbirinden bağımsız olarak tüm polariteleri izleyebilecekleri şekilde dağıtmakta kullanılır. İçinde aynı feede bağlanarak tek kabinin içine yerleştirilmiş 4 tane üniversal LNB bulunur. "Quattro" LNB ise herbir çıkışından AltV, AltH, ÜstV, ÜstH olmak üzere 4 farklı polariteyi aynı anda vermektedir. Her çıkışında sadece ait olduğu polarite bulunur. Bir merkezi sistemden dağıtım için (headendde) kullanılır.
(ALINTI)
Yorum