Tweet
Bunu Biliyor Muydunuz?
Bunu Biliyor muydunuz?
Şempanzelerin hayvanlar aleminde insanlara en yakın akrabaları olduğunu herhalde biliyorsunuz. Jane Goodall’un araştırmaları biyolojik olanlar dışında da pek çok benzer yönümüz olduğunu ortaya koymuştur; uzun süreli çocuk yetiştirme, bir dil öğrenme yetisi ve alet yapabilme gibi. Ancak bir şempanzenin yaşam evrelerinin de insanınkine çarpıcı derecede benzer olduğunu biliyor muydunuz? Dr. Goodall’un Gombe Şempanzeleri: Davranış Örüntüleri adlı kitabında anlattığı gibi, bir şempanzenin yaşam evreleri altı ana kategoriye ayrılabiliyor: bebeklik, çocukluk, erken ergenlik, geç ergenlik, yetişkinlik ve yaşlılık.
Bebeklik, doğumdan beş yaşına kadar olan ve bebek şempanzenin süt ve ulaşım dahil her şey için tamamen annesine bağımlı olduğu dönemdir. Çocukluk beş ila yedi yaş arası dönemdir; minikler bu dönemde anneleriyle yakın ilişkide olmalarına rağmen bağımsız olmayı da yavaş yavaş öğrenirler. Erken ergenlik dişilerde sekiz ila on yaş arasıdır. Genelde annelerine yakın duran dişiler, cinsel yönden gelişmekte olduklarının işaretlerini verirler. Erkekler sekiz ila on iki yaş arasında erken ergenlik dönemini yaşarlar ve yetişkin erkeklerle daha fazla zaman geçirmeye başlarlar. Geç ergenlik erkeklerde 13 ila 15 yaş arası, dişilerde ise 11 ila 13 veya 14 yaş arası dönemdir. Bu dönemde ergen erkekler zamanlarının çoğunu yetişkin erkeklerle ve cinsel yönden aktif dişilerle geçirirler. Geç ergenlik dönemindeki dişiler ise cinsel erişkinliğin olağan belirtilerini daha fazla göstermeye başlarlar.
Dişiler 14 veya 15 yaşından yaklaşık 33 yaşına kadarki dönemde yetişkin sayılırlar; dişilerin çocuklarından çoğunu yetiştirdikleri dönemdir bu. Erkekler 16 yaş civarında yetişkinliğe ulaşır ve yaklaşık 33 yaşına gelene dek bu dönemi sürerler. Bu dönemden sonra hem erkeklerin, hem de dişilerin en verimli dönemlerini geride bırakmış oldukları kabul edilir.
Ancak tüm hayvanlarda ve yaşamın her yönünde de olduğu gibi, istisnalar kaideyi bozmaz. Kırk dört yaşında dokuzuncu yavrusunu doğuran ve National Geographic dergisinin Nisan 2003 sayısındaki “Gombe’den Güncel Haberler” makalesinde yer alan Gombe’nin ana dişisi Fifi, tarih kitaplarının yeniden yazılmasına neden olabilir. Yaban ortamda yaşayan şempanzelerin yaşam beklentileri hâlâ kesin olarak ortaya konmuş değildir. Gombe’deki gibi araştırmalar yapılmaya devam ettikçe ve veriler toplandıkça, araştırmacılar yaşam evrelerine dair bu kategorilerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığını, buna bağlı olarak değiştirilip değiştirilmeyeceklerini bilebilecekler.
Şempanzelerin hayvanlar aleminde insanlara en yakın akrabaları olduğunu herhalde biliyorsunuz. Jane Goodall’un araştırmaları biyolojik olanlar dışında da pek çok benzer yönümüz olduğunu ortaya koymuştur; uzun süreli çocuk yetiştirme, bir dil öğrenme yetisi ve alet yapabilme gibi. Ancak bir şempanzenin yaşam evrelerinin de insanınkine çarpıcı derecede benzer olduğunu biliyor muydunuz? Dr. Goodall’un Gombe Şempanzeleri: Davranış Örüntüleri adlı kitabında anlattığı gibi, bir şempanzenin yaşam evreleri altı ana kategoriye ayrılabiliyor: bebeklik, çocukluk, erken ergenlik, geç ergenlik, yetişkinlik ve yaşlılık.
Bebeklik, doğumdan beş yaşına kadar olan ve bebek şempanzenin süt ve ulaşım dahil her şey için tamamen annesine bağımlı olduğu dönemdir. Çocukluk beş ila yedi yaş arası dönemdir; minikler bu dönemde anneleriyle yakın ilişkide olmalarına rağmen bağımsız olmayı da yavaş yavaş öğrenirler. Erken ergenlik dişilerde sekiz ila on yaş arasıdır. Genelde annelerine yakın duran dişiler, cinsel yönden gelişmekte olduklarının işaretlerini verirler. Erkekler sekiz ila on iki yaş arasında erken ergenlik dönemini yaşarlar ve yetişkin erkeklerle daha fazla zaman geçirmeye başlarlar. Geç ergenlik erkeklerde 13 ila 15 yaş arası, dişilerde ise 11 ila 13 veya 14 yaş arası dönemdir. Bu dönemde ergen erkekler zamanlarının çoğunu yetişkin erkeklerle ve cinsel yönden aktif dişilerle geçirirler. Geç ergenlik dönemindeki dişiler ise cinsel erişkinliğin olağan belirtilerini daha fazla göstermeye başlarlar.
Dişiler 14 veya 15 yaşından yaklaşık 33 yaşına kadarki dönemde yetişkin sayılırlar; dişilerin çocuklarından çoğunu yetiştirdikleri dönemdir bu. Erkekler 16 yaş civarında yetişkinliğe ulaşır ve yaklaşık 33 yaşına gelene dek bu dönemi sürerler. Bu dönemden sonra hem erkeklerin, hem de dişilerin en verimli dönemlerini geride bırakmış oldukları kabul edilir.
Ancak tüm hayvanlarda ve yaşamın her yönünde de olduğu gibi, istisnalar kaideyi bozmaz. Kırk dört yaşında dokuzuncu yavrusunu doğuran ve National Geographic dergisinin Nisan 2003 sayısındaki “Gombe’den Güncel Haberler” makalesinde yer alan Gombe’nin ana dişisi Fifi, tarih kitaplarının yeniden yazılmasına neden olabilir. Yaban ortamda yaşayan şempanzelerin yaşam beklentileri hâlâ kesin olarak ortaya konmuş değildir. Gombe’deki gibi araştırmalar yapılmaya devam ettikçe ve veriler toplandıkça, araştırmacılar yaşam evrelerine dair bu kategorilerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığını, buna bağlı olarak değiştirilip değiştirilmeyeceklerini bilebilecekler.