Türkiye'de Sayısal Karasal Yayıncılık (DVB-T)

Son birkaç aydır, ülkemizde de denemelerine başlanan sayısal karasal yayınlar, belli bir kesimi heyecanlandırmış durumda. Aslında bakarsanız, heyecan duymamak elde değil. Zira, renkli yayınlara geçiş sonrasında atılan en önemli adımlardan birisini de sayısal yayıncılık teşkil ediyor. Ülkemizde uydular üzerinden sayısal yayınlar zaten izlenebiliyor. Bunu, yakın gelecekte tamamen devreye alınacak olan karasal yayınlar takip edecek. Karasal yayınlarının devreye alınmasını takip eden süreçte, sayısal kablo yayınlarının da bizlerle buluşacağını biliyoruz. Uygun koşulları yakalamışken, DarkHardware olarak bu konuda kapsamlı bir bilgilendirici yazıyı sizlerle paylaşma zamanının geldiğine inanıyoruz. Sayısal yayıncılık konusunda bilgilere yer vereceğimiz bu yazıda, genel anlamda karasal sayısal yayınlar (DVB-T) üzerinde yoğunlaşacağız. Halihazırda kullanılmakta olan analog yayın sistemine göre avantajları ve getirdikleri yenilikler üzerinde duracağız. Elbette bunları yaparken, test sürecinde elde ettiğimiz ekran görüntülerini de yazı içinde görebileceksiniz. Şimdi sayısal yayınların geneli ile ilgili bilgiler vererek ana konumuza giriş yapalım.
Sayısal ve Analog Yayınlar Üzerine Bilgiler

TV ve radyo yayınları, çeşitli frekanslarda iletilen elektromanyetik dalgalar vasıtasıyla taşınır. Analog yayınlarda, her bir kanalı birbirinden ayırmak için, farklı frekanslardan yararlanılır. Örneğin, havada dolaşımda bulunan kanalları düşündüğümüzde, ardışık kanallar arasında 8'er MHz'lik frekans farkı olduğunu görürüz. Kısaca, her 8 MHz'de bir kanal kullanılması mümkün. Elbette ki bu değerler sıfır ile sonsuz arasında değişmiyor ve toplam analog yayın sayısının bir sınırı var. UHF ve VHF bantları üzerinde, toplam 65 kanal havadan yayın yapabiliyor. Benzer şekilde, uydu ve kablo ile de analog yayınlar, alıcılara iletiliyor.
Elbette ki analog sistemin getirdiği pek çok sorun mevcut. Yayın kalitesini olumsuz etkileyen bu sorunlar, elektromanyetik dalgaların antenlerimize ve televizsyonlarımızdaki alıcılara sağlıklı şekilde ulaşamamasından kaynaklanıyor. Sinyal kalitesini düşüren en önemli etkenler; vericilere olan mesafe, verici ile alıcı arasındaki fiziksel engeller, yükseklik farkı ve interferans olarak özetlenebilir. Bu etkenlere bağlı olarak, görüntüde bozulma, karlanma, gölgelenme ve seste cızırtı, parazit görülüyor. Görüntüdeki gölgelenmeler birden fazla şekilde görülebiliyor. Gelen sinyalin, uzak bir engele çarparak tekrar antene dönmesi yoluyla, ekrandaki nesnenin yanında bir veya daha fazla gölgesini görebiliyorsunuz. Diğer gölgelenme tipi de, komşu frekansta yayın yapan bir kanalın kısmi görüntüsünün, asıl görüntünün altından sürekli olarak kayması şeklinde. Bunlara ek olarak, sinyal düzgün alınsa bile, parlak renkler bazı sahnelerde görüntünün kaymasına ve sesin bozulmasına neden olabiliyor. Televizyon üreticileri, bu tür durumların önüne geçebilmek için çeşitli parazit engelleme mekanizmaları geliştirdiler. Ancak, bu sistemlerin tam başarıya ulaşması, bir başka değişle tam netlik sunmaları olanaksız. Sayısal yayıncılıkta, parazit ve karlanma gibi kavramlar tamamen rafa kaldırılıyor. Yalnızca alıcınız yeterli güçte sinyal alıyorsa yayın izleyebiliyorsunuz.
Analog yayınların dezavantajlarını sıraladıktan sonra, sayısal yayınların nasıl çalıştığı konusunda biraz bilgi verelim. Sayısal yayınlar da, tıpkı analog selefleri gibi aynı frekanslar üzerinden iletiliyor. Tabii kullanılan sinyaller, sayısal veriler taşıyor. Bir başka değişle, 0 ve 1'lerden oluşan veri yığınları alıcılara geliyor. Alıcılar da bu yığınları yorumlayarak, televizyon ekranında görüntülüyor. Gelen verideki bu değişimin en önemli avantajı, daha önce de söylediğimiz gibi, parazit ve benzeri oluşumların elimine edilmiş olması. Peki sinyalde bozulma olduğunda ne oluyor? Parazitin yerini, bu teknoloji ile yayın kesintileri ve atlamalar alıyor. Sinyal gücü çok düştüğünde veya ani kesilmeler olduğunda, bu türden atlamalar görmeniz olası. Bu noktada, akıllara antenler gelecektir. Neyse ki sayısal yayıncılık teknolojisi, kullanılan antenler alanında önemli bir farka sahip. Normal çatı antenlerimizle yayınları almamız tabii ki mümkün; ama, sayısal yayınlar için bu antenler gereksiz ölçüde büyük kalıyor. Yeni teknolojiyle birlikte, kullanacağımız anten tipleri de değişecek. Kablosuz ağlarımızda kullandığımız türden küçük antenler, havada mevcut hemen hemen tüm yayınları izlememize olanak sağlayacak. Büyük çatı antenlerine ve tencere kapaklarına veda zamanımızın yaklaştığını söylemek zor değil. DVB-T antenlerinin getirdiği iki önemli yenilik bulunuyor. Bunlardan ilki, şehirlerdeki görüntü kirliliğinin önüne geçilmesi. Halihazırda yapılan denemelerde, vericiler normal kapasitelerinin 1/5'i güçte çalıştırılıyor. Bu da kapsama alanının daralması demek. Ancak, vericiler tam güçte çalışmaya başladığında, kapsama alanındaki evlerde çatı anteni kullanımına gerek kalmayacak. Alıcıların mevcut antenini ev dışına çıkarmadan yayınları izlemek mümkün olacak. Tabii ki sinyalin zayıfladığı yerler de olacaktır; bu durumda, yine antenleri yükseğe çıkarmak çözümlerden biri olacak. İkinci olarak, taşınabilirlik alanında önemli bir atılım yapılmış olacak. Kuvvetli ve büyük anten ihtiyacı ortadan kalkacağı için, taşınabilir cihazlar ile de yayınlar kesintisiz olarak takip edilecek.
DVB-T yalnızca izleyicilere değil, yayıncılara ve işletmecilere de kolaylıklar getiriyor. Şehirler, büyüklüklerine göre çok sayıda verici kulesine ihtiyaç duyabiliyor. Bu da yüksek işletim maliyeti anlamına geliyor. Sayısal yayınlarda ise, onlarca kulenin yerini tek kule alabiliyor. Şehrin coğrafi durumuna göre bu sayıda oynamalar beklenebilir; ama, yine de sayının iki haneli olması beklenmiyor. Örneğin, Ankara'nın Dikmen, Yenimahalle ve Elmadağ bölgelerindeki tepelerde, onlarca analog yayın vericisi yer alırken, yalnızca bir sayısal yayın vericisi bulunuyor. Düşük güçte çalıştırılmasına rağmen bu verici, şehrin pek çok bölgesine yayın ulaştırabiliyor. Ülkemizde sayısal yayınlara geçiş için öngörülen eylem planı, üç aşamadan oluşuyor. Şu an içinde bulunduğumuz ilk aşamada denemeler yapılıyor. 2007 yılında geçilmesi beklenen ikinci aşamada, sayısal yayın vericileri tam güce çıkarılacak ve yayıncılar analog yayınların yanı sıra, sayısal yayın da yapacaklar. 2015 yılında tamamlanması beklenen son aşamada da, analog vericiler devre dışı bırakılacak ve ülkemizin tamamında sayısal yayınlara geçilmiş olacak. İşlevini tamamlayan verici kuleleri de yerlerinden kaldırılarak, görüntü kirliliği azaltılacak.
Sayısal Yayınlarda Görüntü ve Ses Kalitesi

Adını yeni yeni duyuyoruz ancak, DVB-T ve T-DAB yayınları için gerekli ön çalışmalar, 2000 yılında yapılmaya başlanmıştı. Sayısal yayınlarda Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafından belirlenen parametreler kullanılıyor. Bu parametreler, ülkemizin coğrafi özellikleri göz önünde bulundurularak belirlenmiş durumda. Yayın kalitesini belirleyen bu parametreler; taşıyıcı modu, güvenlik aralığı, kodlama oranı ve modülasyon tipi. RTÜK, tarafından ülkemiz için en uygun olduğu belirlenen değerler, aşağıdaki tabloda yer alıyor.
Belirlenen bu parametrelere göre, 8 MHz'lik her kanal aralığında, saniyede 22,118 megabitlik veri aktarımı yapılabiliyor. RTÜK, her aralığı 5,5 Mbps'lik dört kanal için kullanmayı uygun görmüş. Frekans bölümü yoluyla ayrılan her kanalda MPEG-2 sıkıştırması kullanılıyor. Öngörülen bant genişliği, PAL (720x576 piksel) standardında yayın yapıldığından, fazlasıyla yeterli oluyor. Ses, sistemde stereo olarak iletiliyor. Bu husus yayıncı kuruluşların tasarrufunda elbette. Ses ve görüntünün yanında, teletext gibi ek hizmetler de veri paketlerine dahil. Yukarıda bahsettiğimiz parametrelerin değerleriyle oynanarak 8 MHz için elde edilen bant genişliğinin miktarı 4,976 Mbps ile 30,668 Mbps arasında değiştirilebiliyor. RTÜK gibi düzenleyici kuruluşlar, bölgesel özelliklere göre en uygun parametreleri seçerek, en uygun bant genişliğini kullanıma sunuyorlar.

VideoMate U3'ü, bu iş için uygun modeller arasında.

Ülkemizdeki DVB-T Denemeleri

Yazımızın son bölümünde, ülkemizde yapılan denemelerden söz edeceğiz. İlk olarak, İstanbul ve Ankara'da ikamet eden okuyucularımız için, deneme yayınlarının yapıldığı frekansları yazalım. Sayısal yayın denemeleri, İstanbul'da UHF bandı 23. kanaldan ve Ankara'da yine UHF bandı üzerinde 31. kanaldan yapılıyor. Denemelere şu anda üç kanal ile devam ediliyor. Bunlardan ilkinde TRT-1, ikincisinde TRT Türk ve üçüncüsünde ise özel kanallar yer alıyor. Özel yayıncılar, kendilerine ayrılan kanal üzerinden dönüşümlü yayın yapıyorlar. Haftanın her günü, farklı bir yayıncı 24 saat süreyle bu kanalda denemelerini gerçekleştiriyor.
Ekran görüntülerinin tamamını All-in-Wonder X800 XL ve ATI Multimedia Center uygulaması ile aldık. Görüntü kaynağımız analog yayınlarda kablo TV, sayısal yayınlarda ise eski model hava antenimizdi. Sayısal denemelerde fazla kanal seçeneğimiz olmadığından, örneklerimiz de TRT ile sınırlı. İlerleyen günlerde, mesaj panomuzda farklı kanalların da sayısal yayın denemelerinden görüntüler bulabileceksiniz.