PARA KARŞILIÐI HABERİ KİMLER YAPIYOR?

Reklam niyetine yapılan ve bundan da para alan haberleri hangi medyada kimler alıyor? Zaman gazetesinden Fikri Türkel, “Zakazukha gazeteciliğini” yazdı:

Zakazukha gazeteciliği

Önceki akşam birkaç gazeteci arkadaşla iftar sofrasındayız. Arkadaşıma bir telefon geldi. Bir şirket yurtdışındaki yatırımlarını göstermek için davet ediyor.

Arkadaşım 2-3 sorunun cevabına göre katılıp katılamayacağına karar vereceğini söyledi. X katılıyor mu? X masraflarını kendisi mi karşılayacak? X gazetesi olayı mı haber yapacak, yoksa gazetecileri mi?

İşin bu boyuta varacağını tahmin etmiyordum…

Neden bahsediyorum. Geçen ay, bir grup gazeteci Atina’ya gitti. Dönüşte Sabah gazetesindeki bir yazıda, geziye katılan gazetecileri rencide edecek bir yazı çıktı. Yediler, içtiler, alkışladılar anlamına gelen ifadeler. Bugünlerde ekonomi medyası bunun yansımalarıyla çalkalanıyor. Sadece gazeteciler değil; halkla ilişkiler şirketleri, reklamcılar, şirketler ve ilgili dernekler de tartışıyor. En son olay Basın Konseyi’ne de geldi. Mesleki ve etik açıdan varılacak sonuçlar ise şimdilik belirsiz.

İşin bir boyutu avanta ve ücret karşılığı haber, bir boyutu da gizli reklam sayılabilecek bir durum. Teknik tanımı ise “zakazukha”.

Bu rezaletin ortaya çıkışı da ayrı bir hikâye. 2001 yılında Promaco adlı bir Rus halkla ilişkiler şirketi, olmayan bir dükkânın açılışı için basın bülteni hazırlayıp gazetelere ve televizyonlara gönderdi. Bunlardan 16’sı arayıp “haberinizi yaparız, ama şu kadar para alırız” dediler. Sonuçta 13 yayın organında, hayalî Svetophor mağazasının açılışı yer aldı. Sovyetlerin liberalleşme sürecinde yeni anlayışa uyumlaşmamanın bir sonucu da diyebiliriz buna.

Zakazukha o kadar tuttu ki, beş yılda bütün dünya literatürüne giriverdi.

Hayali bir mağazanın açılışıyla, haber değeri taşımayan bir şirkete övgüler dizme arasında fark var mıdır? Reklam bedeli, avanta veya ücret karşılığı haber arasındaki fark nedir?

Uluslararası Halkla İlişkiler Dernekleri Birliği (IPRA) de, medyanın şeffaflığı bağlamında konuya yönelik bir kamuoyu araştırması yaptırdı. 2002 yılında başlatılan “Cash for Editorial” araştırmasından sonra habercilikte rüşveti ortadan kaldıracak bir endeks başlatılması da hedefleniyor. En büyük ilk 10 gazetede bunun uygulamaları ilk hedef olarak da alınıyor.

Türkiye’de bu araştırmanın sponsorluğunu Doğan Grubu üstleniyor. Ancak şimdiye kadar araştırma sonuçlarını ben hiçbir kaynakta bulamadım. Belki de, ilk 10 gazetenin çoğunun Doğan Grubu’nda olmasının bunda etkisi vardır.

Zakazukha haberciliğini engellemek için yazılı ilk açıklamayı zaten Doğan Grubu yapmıştı. Açıkladığı temel ilkeler içinde, yurtdışı gezilere katılım açısından sınırlama getiren noktalar açıkça belirtilmişti. Dahası geziye katılımın da, yayının kendi imkanlarıyla olacağını açıklamıştı.

Üç ay önce Sabah’tan Ergun Babahan’ın yazısıyla konu tekrar gündeme getirildi. “PİAR gazeteciliği” başlıklı yazısında; “Gazeteciler hediye, ücret, özel muamele, bedava seyahat veya ikinci bir iş kabul etmemelidir. Amerikan Profesyonel Gazeteciler Birliği’nin Etik Kuralları, bir gazetecinin yasaklar listesini sıralarken yukarıdaki hususları da vurguluyor.” hatırlatmasını yaparak, gazetecilerin birer PİAR çalışanı haline gelmemesini ve haber refleksinin kaybedilmemesini istedi.

İşin mecralar açısından bir boyutu daha var: Gazetenin reklam ve yönetici tarafında oturanlar şöyle bir mantık da yürütüyorlar: Eğer gezilere itibar edilmezse; halkla ilişkiler bütçeleri reklam bütçesi olarak bize gelecektir. İletişim açısından yanlış; ama bu düşünce de var.

Her ne kadar sadece ekonomi haberlerini ilgilendirmese de, şu anda hedefe konulan ekonomi servislerindekiler. Sağlık, kişisel bakım, ilaç sektörleri zakazukha haberciliğine daha açık alanlar. Ne demek istediğimi, akşam haberleri için TV karşısına oturun ve görün.

İşi çözmek içinse sorulması gereken ilk soru şudur: Ekonomi haberi nedir?